Επιλεγμένα

Έρευνα: Οι Επιπτώσεις Της Κρίσης Στα Εισοδήματα Των Ελλήνων – Α’ μέρος

Από στις 19 Νοεμβρίου 2018

H νέα μελέτη της διαΝΕΟσις χαρτογραφεί συνολικά τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και, με αυτό τον τρόπο, εντοπίζει τις αδικίες και τις μετατοπίσεις που αυτή δημιούργησε. Οι ερευνητές, ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου και επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης Μάνος Ματσαγγάνης, ο ερευνητής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Αντρέα Πάρμα και ο οικονομικός αναλυτής στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων Αλέξανδρος Καρακίτσιος, αναλύουν διεξοδικά κυρίως τα στοιχεία της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC) που αφορούν την Ελλάδα.

Τα στοιχεία της έρευνας αυτής αφορούν την περίοδο 2003-2014 και, παρότι για κάθε χρονιά το μέγεθος του δείγματος ποικίλει, κατά μέσο όρο η έρευνα εξετάζει σε βάθος δεδομένα που αφορούν περίπου 18.000 άτομα σε 7.000 ελληνικά νοικοκυριά. Επιπλέον, λαμβάνουν υπόψη ή αναλύουν στοιχεία για την Ελλάδα και από άλλες έρευνες όπως είναι η έρευνα Εργατικού Δυναμικού (LFS) και το Ευρωπαϊκό Πάνελ Νοικοκυριών (ECHP).

Οι χαμένοι της κρίσης

Τα πρώτα ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τις συνέπειες της κρίσης προέρχονται από τη σύγκριση των δεδομένων της περιόδου πριν από την κρίση με εκείνα που αφορούν την περίοδο της κρίσης. Οι ερευνητές εστιάζουν στις μεταβολές του μέσου ισοδύναμου εισοδήματος των ελληνικών νοικοκυριών. Το «ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα» είναι μια μονάδα μέτρησης του εισοδήματος που καθιστά, μετά από κάποιες παραδοχές, συγκρίσιμα τα εισοδήματα νοικοκυριών με διαφορετικό μέγεθος, άρα και με διαφορετικές ανάγκες. Για παράδειγμα, ένα μονοπρόσωπο νοικοκυριό με μηνιαίο διαθέσιμο εισόδημα 500 ευρώ θεωρείται πως έχει το ίδιο βιοτικό επίπεδο με ένα τετραμελές νοικοκυριό με εισόδημα 1.050 ευρώ.

Την περίοδο 2003-2009, δηλαδή πριν από το ξέσπασμα της κρίσης, το μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 14%. Όμως με την εκδήλωση της κρίσης, δηλαδή την περίοδο 2009-2014, το ισοδύναμο εισόδημα μειώθηκε πολύ περισσότερο από όσο αυξήθηκε προηγουμένως, κατά 42%. Τι ακριβώς συνέβαλε στην αλλαγή αυτή; Ασφαλώς, την ίδια περίοδο το παραγόμενο προϊόν της χώρας – δηλαδή το ΑΕΠ – μειώθηκε κατά πολύ, κατά 26%. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό μοιάζει μικρό μπροστά στο 42% της μείωσης των εισοδημάτων. Η μείωση του ΑΕΠ εξηγεί μόνο ένα μέρος της μείωσης των εισοδημάτων. Το υπόλοιπο μέρος δεν μπορεί παρά να αποδοθεί στη μεγάλη αύξηση της φορολογίας που συνέβη την ίδια περίοδο. Γι’ αυτούς τους δύο λόγους κυρίως, το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών στη χώρα υποχώρησε ραγδαία.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα εισοδήματα των γυναικών μειώθηκαν οριακά λιγότερο σε σχέση με εκείνα των ανδρών, ωστόσο η διαφορά είναι πολύ μικρή, κάτω από 1%. Η εικόνα γίνεται πιο ξεκάθαρη αναλύοντας τη μεταβολή των εισοδημάτων ανά ηλικία. Εκεί φαίνεται ότι οι νέοι ήταν οι μεγάλοι χαμένοι της κρίσης, ενώ μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους έχασαν οι πολίτες ηλικίας 45-64 και ακόμη μικρότερο, το μικρότερο όλων, οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Όσον αφορά τη σύνθεση κάθε νοικοκυριού, οι απώλειες ήταν μεγαλύτερες για τις οικογένειες με ένα ή δύο παιδιά παρά για εκείνες χωρίς παιδιά, ή με τρία παιδιά και άνω.

Χαμένοι της κρίσης υπήρξαν και εκείνοι με την καλύτερη εκπαίδευση. Το μέγεθος της απώλειας εισοδήματος, σύμφωνα με την ανάλυση των ερευνητών, δείχνει να αυξάνεται ανεβαίνοντας τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά στα στοιχεία δείχνει ότι οι απόφοιτοι λυκείου έχασαν περισσότερα στην πρώτη φάση της κρίσης (2009-2012), ενώ στη δεύτερη φάση η εισοδηματική κατάστασή τους παρέμεινε σταθερή.

Ολοκληρώνοντας το προφίλ των «χαμένων», οι ερευνητές παραθέτουν μερικά ακόμη ενδιαφέροντα ευρήματα, με βάση μια σειρά από άλλες παραμέτρους. Τις μεγαλύτερες απώλειες εμφάνισαν άτομα που ζουν σε μέσης πυκνότητας κατοίκησης περιοχές. Αντιστοίχως, όσοι ζούσαν σε ιδιόκτητη κατοικία και αποπλήρωναν στεγαστικό δάνειο είδαν επίσης τα εισοδήματά τους να μειώνονται περισσότερο. Ακόμη, μεγάλοι χαμένοι υπήρξαν όσοι είχαν εθνικότητα από χώρα εκτός της ΕΕ, καθώς είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται στο μισό, κατά 50%, έναντι 34% που ήταν ο μέσος όρος. Μάλιστα η ίδια κατηγορία δεν είχε δει τα εισοδήματά της να αυξάνονται ούτε στην προ κρίσης φάση. Γίνονταν φτωχότεροι ακόμη και στην περίοδο της ευημερίας.

Πώς η κρίση άλλαξε την κοινωνία

Πέρα από τη σύγκριση των εισοδημάτων πριν και μετά την οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα, οι ερευνητές επιχείρησαν επίσης να χαρτογραφήσουν τη σύνθεση των πιο πλούσιων και των πιο φτωχών της ελληνικής κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο καθορίζουν και τον σχετικό κίνδυνο φτώχειας για διάφορες ομάδες του πληθυσμού, καθώς και το πώς ο κίνδυνος αυτός αυξομειώθηκε τα τελευταία χρόνια.

Σχετική αναλογία συμμετοχής στο φτωχότερο άκρο της εισοδηματικής κατανομής – Διαχρονική μεταβολή για παιδιά και ηλικιωμένους. (Credit: διαΝΕΟσις)

Αναλύοντας τη σχετική αναλογία στο φτωχότερο 20% ανά ηλικιακή ομάδα προκύπτει ότι κατά την περίοδο της κρίσης αυξήθηκε σημαντικά ο σχετικός κίνδυνος φτώχειας των παιδιών. Αντιθέτως, μειώθηκε το ποσοστό συμμετοχής των ηλικιωμένων στο φτωχότερο 20%. Δηλαδή, την ίδια στιγμή που ο κίνδυνος φτώχειας μεγάλωνε για τα παιδιά, μειωνόταν για τους ηλικιωμένους. Παρατηρώντας ακόμη πιο αναλυτικά τα στοιχεία για τους ηλικιωμένους, οι ερευνητές σημειώνουν ότι «η σχετική αναλογία συμμετοχής των συνταξιούχων στο φτωχότερο πενθημόριο υποχώρησε από 0,9 το 2009 σε 0,5 το 2014» και εξηγούν αμέσως μετά καλύτερα το τι μπορεί να προκάλεσε την υποχώρηση αυτή. «Το σύνολο σχεδόν της υποχώρησης αυτής σημειώθηκε το 2011 (σε σχέση με το 2010), όταν οι μειώσεις συντάξεων άρχισαν να πλήττουν λιγότερο ή καθόλου τους χαμηλοσυνταξιούχους, ενώ η καταβύθιση της οικονομίας συνέχισε να στοιχίζει σε απώλειες θέσεων εργασίας και περικοπές αποδοχών», καταλήγουν.

Όπως είδαμε παραπάνω, οι συνταξιούχοι (ομάδα που δεν ταυτίζεται ακριβώς με τους ηλικιωμένους) μείωσαν τον κίνδυνο σχετικής φτώχειας τους, δηλαδή τη συμμετοχή τους στο πιο φτωχό 20% του πληθυσμού. Πώς όμως κινήθηκαν οι υπόλοιπες επαγγελματικές ομάδες; Στο διάστημα 2009 έως 2014, ο σχετικός κίνδυνος φτώχειας μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων παρέμεινε λίγο-πολύ σταθερός. Αντιθέτως αυξήθηκε αισθητά ο σχετικός κίνδυνος φτώχειας των ανέργων (από 2 σε 2,3), την ίδια στιγμή βεβαίως που αυξανόταν κατακόρυφα και ο αριθμός τους.

Οι ερευνητές, προκειμένου να αποκτήσουν μια καλύτερη εικόνα του τρόπου με τον οποίο η κρίση επηρέασε την κοινωνία, χώρισαν τα εισοδήματα των Ελλήνων συμμετεχόντων, όπως αποτυπώνονται από την EU-SILC, σε δέκα βαθμίδες. Αρχικά παρατήρησαν τις μεταβολές του καθενός από αυτά τα δεκατημόρια, τόσο κατά την περίοδο πριν από την κρίση όσο και μετά από αυτή. Η καθίζηση του φτωχότερου 10% ήταν η μεγαλύτερη, καθώς από το 2009 ως το 2014 έχασε το 56% του εισοδήματός του. Οι εισοδηματικές απώλειες μειώνονται όσο ανεβαίνουμε προς τα πιο πλούσια δεκατημόρια, με την εξαίρεση του πιο πλούσιου 10%, που εμφανίζεται να έχει χάσει το 42% του εισοδήματός του.

Πηγή: διαΝΕΟσις

Περισσότερα στη μελέτη: Όψεις Κοινωνικής Κινητικότητας στην Ελλάδα της Κρίσης.

Egno Editorial

Το Editorial Team του egno. Επικοινωνήστε μαζί μας μέσω της φόρμας επικοινωνίας.